گروه جامعه ـ مدتی است که از سوی برخی پژوهشگران، ادعا می‌شود که کرمان خاستگاه تمدن «دیلمون» و محل این سرزمین است.
به گزارش فردای‌کرمان، در این‌باره، در سی‌وسومین جلسه‌ی شورای عالی مرکز کرمان‌شناسی، دکتر بهرام‌زاده عضو هیات علمی بنیاد ایران‌شناسی که پیگیر طرح دیلمون نیز هست گفته است: «در دوره‌ی پیش از ایران‌شهری به‌عنوان خاستگاه دوره‌های تاریخی، بیش‌ترین نمونه را در کرمان داریم، اختراع خط ـ تجارت دریایی و وجود دیلمون خاستگاه اولیه تمدن بشری از جمله این نمونه‌هاست».
همچنین، در همان جلسه، مظاهری، رئیس مسسه فرهنگی اکو، با بیان این‌که فعالیت‌ها برای طرح مسئله دیلمون کرمان، به‌عنوان یکی از خاستگاه‌های نخستین تمدن بشری ادامه دارد، گفت: «امید است با این اقدام، ارزش تاریخی کرمان، این کهن سرزمین ایران، افزون شود».
در باب اثبات این موضوع که تمدن دیلمون از کرمان تولد یافته کوشش‌هایی در جریان است. اما رضا ریاحیان، باستان‌شناس، در یادداشتی که در اختیار «فردای‌کرمان» قرار داده این ادعا را رد و تصریح می‌کند که دیلمون در بحرین است. متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:
«مقدمه:
استان کرمان همواره در طول تاریخ خاستگاه جوامع بشری بوده و نقش مهمی در تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گذشته ایران داشته و شناخت از این سرزمین نیز همیشه مورد توجه پژوهشگران و صاحب‌نظران بوده است. در خصوص پیشینه و وجه تسمیه کرمان در دوران پیش از تاریخ و تمدن‌های گمشده اظهارنظرهای متفاوتی در بین محققین و متعاقب آن عموم مردم وجود دارد. بهطوری که سرزمین گمشده «اَرَتَ» و یا «ورهشی» مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد مصادف با شکل‌گیری جوامع شهرنشینی را به منطقه کرمان نسبت می‌دهند. در همین راستا اما، مدتی است در بعضی محافل فرهنگی موقعیت مکانی سرزمین گمشده دیلمون را به محدوده‌ی جغرافیایی کرمان نسبت داده‌اند. در یادداشتی مختصر به بررسی سرزمین دیلمون و مشابهت داشتن آن با محدوده‌ی سیاسی امروزه استان کرمان پرداخته می‌شود تا به فهمی روشن از این موضوع دست یابیم.
سرزمین گمشدۀ دیلمون:
برای اولین‌بار نام سرزمین دیلمون در کتیبه‌ای با مضون لشکرکشی سارگون علیه پادشاه بابل بین‌النهرین به نام مردوک آورده شده است. مضمون آن به این شرح است که «من بیت یاکین در سواحل دریای سفلی (خلیج‌فارس) را تا مرز دیلمون تحت انقیاد خود در آوردم». در ادامه نیز می‌افزاید که اٌپری پادشاه دیلمون که اقامت‌گاه او مانند یک ماهی در فاصله 30 دو ساعتی در میان دریایی که خورشید از آن طلوع می‌کند قرار دارد، قدرت پادشاهی من را شنید و هدایایی فرستاد. دوره‌های بعد در کتیبه‌های آغاز نگارش نیز از سرزمین دیلمون و دو سرزمین دیگر به نام‌های مکن و ملوخ یاد شده است. در این دوره نام این سرزمین در سه فهرست و مدارک اداری دیده می‌شود که در مدارک اداری به همراه جمع‌آوری مالیات و در فهرست‌ها همراه با فلزات و انواع تبرها و ظروف و خنجرهای فلزی است. در دوران جمدت نصر نیز از این سرزمین سخن به میان آورده شده و همچنین در دوران سلسله‌های قدیم سوم اور از روابط تجاری بین تمدن بین‌النهرین و سرزمین دیلمون یاد شده است. حدود 2500 قبل از میلاد در کتیبه‌های بین‌النهرین آمده است که کشتی‌های دیلمون از سرزمین خارجی برای پادشاه آن زمان چوب آورده‌اند. این موارد نشان می‌دهد که سرزمین دیلمون دارای کشتی‌رانی دریایی بوده و با سرزمین‌های خارجی دیگری نیز روابط تجاری داشته است. علاوه بر این، نام این سرزمین با موضوعات مقدس نیز ارتباط داشته که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به اسطوره‌ی گیلگمش بین‌النهرین اشاره کرد. بهطوری که در اعتقادات سومریان سرزمین دیلمون مقدس بوده و همان بهشت موعود می‌باشد. در ادوار مختلف تاریخی فرهنگی بین‌النهرین نام این سرزمین به طور مکرر یاد شده است. آخرین باری که از دیلمون نام برده در کتیبه سال 544 قبل از میلاد که اشاره به این دارد که نبونئید پنج سال قبل از تصرف بابل توسط کورش به نماینده خود در دیلمون اشاره می‌کند. با انجام پژوهش توسط محققین و باستان‌شناسان محل سرزمین دیلمون به احتمال زیاد کشور امروزی بحرین تعیین شده و بهطوری که در وجه تسمیه این سرزمین که اشاره به مانند یک ماهی و در میان دریا دارد در متون بین‌النهرین برای جزیره به‌کار می‌رود؛ پس این سرزمین به احتمال زیاد یک جزیره بوده و با توجه به موقعیت تعیین شده در متون کشور امروزی بحرین مرکز این سرزمین تعیین شده است. علاوه بر این جزیره فیلکه کویت نیز جز حوزه‌ی نفوذ دیلمون قرار دارد. به هرحال تا به امروز بر پایه‌ی مدارک باستان‌شناسی به‌دست آمده از بحرین و توصیف موقعیت مکانی در متون بین‌النهرین اکثر محققین سرزمین گمشده دیلمون را کشور امروزی بحرین در نظر گرفته‌اند. برای کسب اطلاعات بیشتر ارجاع می‌شود به مقاله آقای دکتر کامیار عبدی از باستان‌شناسان متخصص در زمینه‌ی بین‌النهرین در مجله‌ی باستان‌شناسی شماره دوم بهار و تابستان سال 1370 تحت عنوان «دیلمون، مکن و ملوخ».
نتیجه:
به‌طور یقین، کرمان در دوران پیش از تاریخ از یک تمدن باشکوه در ابعاد مختلف برخوردار بوده که روابط تجاری با دیگر مناطق همجوار از جمله هند، پاکستان، بین‌النهرین و آسیای‌میانه داشته است. در بعضی از موارد نیز مرکز اختراع یک صنعت و یک نوآوری در هنر بوده که به دیگر مناطق صادر می‌کرده و یکی از مستندات آن در کتیبه‌ی به‌دست آمده از انمرکار پادشاه بین‌النهرین وجود دارد. از مهم‌ترین آن‌ها بر اساس متن این کتیبه فرستادن صنعت‌گر و هنرمند و مواد خام معدنی به سرزمین بین‌النهرین به‌منظور ساخت معابد آنجاست. آنچه از شواهد باستان‌شناسی و منابع مکتوب استنتاج می‌شود در میان تمدن‌ها و سرزمین های گمشده دوران هزاره سوم پیش از میلاد منطقه کرمان با موقعیت مکانی سرزمین گمشده اَرَتَ و یا ورهشی مطابقت دارد و اکثر پژوهشگران باستان‌شناسی براین موضوح صحه گذاشته‌اند. اما سرزمین گمشده دیلمون که توصیفات مختصری از موقعیت مکانی آن ارائه شد هیچ تشابهی با استان کرمان و حتی منطقه‌ی جنوب‌شرق ندارد. بر اساس شواهد باستان‌شناسی به‌دست آمده و بازخوانی کتیبه‌های بین‌النهرین محل سرزمین گمشده‌ی دیلمون با احتمال زیاد کشور امروزی و یا به عبارتی جزیره بحرین و قسمت‌هایی از جزیره فیلکه کویت تعیین شده و این موضوع تا به امروز مورد قبول اکثر باستان‌شناسان و زبان‌شناسان مطرح است. به‌هر حال با این شرح مختصر می‌توان اظهار داشت کرمان محل هر سرزمین و یا تمدن گمشده‌ای در دوران گذشته باشد از یک جنبه حائز اهمیت است؛ در صورتی که سرزمین کرمان با هر اسمس و یا وجه تسمیه‌ای نقش مهمی در تحول جواع بشری ایران و جهان داشته که می‌بایست فارغ از تعصب به دیگر جنبه آن پرداخته شود تا در جهت رشد و توسعه‌ی گردشگری آن اقدامات موثری برداشته شود». / الف
عکس: محمد لطیف‌کار
نظر خود را بنویسید