فردای‌کرمان - پروین میرزاحسینی: تغییرات اقلیمی و موانع تجاری پسته طی سال‌های اخیر، بیش از هر زمان دیگری تولید و صادرات این کالای استراتژیک را با چالش مواجه کرده است.
در سه سال گذشته علاوه بر خسارت سرما، گرما و جاری شدن سیلاب که تولید پسته را در استان کرمان به شدت کاهش داده است، مشکلاتی مانند تعهد ارزی و کاهش قیمت جهانی پسته، سبب شده تا تاجران به‌نام، انگیزه‌ای برای صادرات نداشته باشند و به مرور از بازار خارج شوند.
معضل آب و کمبود برق در تابستان نیز صنعت کم‌رمق پسته را بر لبۀ پرتگاهی قرار داده که بارها از سوی کارشناسان دربارۀ آن هشدار داده شده بود.
سرما بلای جان پسته کرمان
سرمازدگی پسته، مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکل کشاورزان پسته‌کار کرمانی در سال‌های اخیر بوده است. تغییر اقلیم شرایط را به‌گونه‌ای رقم زده که در بسیاری از موارد راهکارهای قدیمی و همیشگی برای پیشگیری از سرمازدگی، پاسخگو نیست و درختان ناتوان از سرما و گرمای سال‌های قبل، با تازیانۀ هوا قد خم می‌کنند.
بهار سال 1400سرمازدگی در میانۀ فروردین‌ماه نیمی از پسته کرمان را نابود کرد و در بعضی مناطق جوانه‌های زایشی سال آینده را نیز از بین برد.
این سرما که به گفتۀ کارشناسان به‌صورت تشعشعی رخ داد، در برخی مناطق تمام محصول را نابود کرد و خسارت بزرگی به کشاورزان وارد کرد.
آن سال علاوه بر سرمازدگی، افزایش دمای هوا تا 40 درجۀ سانتیگراد در خردادماه نیز سبب گرمازدگی و پوک شدن بخشی از محصول شد.
سرمای هوا در بهار سال بعد هم به جان درختان پسته زد و کشاورزان خسارت‌دیده که چشم انتظار محصول جدید برای جبران بخشی از ضرر و زیان خود بودند، باز هم نقره داغ شدند.
فروردین‌ماه 1401 سرمای بهاره در دو نوبت بیش از 90 درصد محصول را از بین برد و در تابستان و حدود یک ماه مانده به برداشت پسته، بارندگی‌های شدید در مردادماه و جاری شدن سیلاب بار دیگر تیشه به ریشۀ صنعت بی‌جان پسته زد.
میزان بارش‌ها به حدی بود که فداکار استاندار کرمان اعلام کرد طی 4 روز به اندازۀ یک سال در رفسنجان باران داشتیم.
به گفتۀ حسین رضایی فرماندار رفسنجان، ۱۰ هزار هکتار باغ پسته در رفسنجان عمدتاً در منطقۀ کشکوئیه، احمدآباد، عباس‌خان و بهشت‌آباد دچار خسارت سیلاب شدند.
دبیر خانه کشاورز استان کرمان در مهرماه اعلام کرد که به دلیل خسارت گرما و سیل، تنها 10 هزار تن محصول پسته در استان کرمان برداشت شده است در حالی که میزان برداشت در سال گذشته 150 هزار تن بوده است.
میزان خسارت به محصول پسته از سوی خانه کشاورز 20 هزار میلیارد تومان و در شورای گفت‌وگو 13 هزار میلیارد تومان اعلام شد.
طی این مدت وعده‌های زیادی از سوی دولت برای جبران خسارت به کشاورزان داده شد که تنها بخشی از آن‌ها عملیاتی شد و کشاورزان پسته‌کار کرمانی متحمل ضررهای کمرشکنی شدند.
بهار سال 1402، کشاورزان که طی دو سال گذشته به دلیل تغییرات دمایی خسارات فراوانی دیده بودند، بیش از گذشته گوش به زنگ وضعیت آب و هوایی و اقدامات چاره‌ساز بودند و این‌بار تیم مدیریتی استان نیز با تامین سوخت برای کشاورزان و ارائۀ راهکارها و اطلاع‌رسانی در کنار کشاورزان برای حفظ این محصول استراتژیک تلاش کرد.
سرمای فروردین‌ماه هرچند باز هم بخشی از پسته را از بین برد اما اجرای برخی راهکارها مانند استفاده از گازوئیل در باغ‌ها، توانست تا حدودی از سرمازدگی گسترده جلوگیری کند و بخشی از پسته استان نجات یافت.
خشکسالی، گرما و خاموشی موتورپمپ‌ها
خشکسالی و کمبود آب نیز از دیگر معضلات صنعت پسته است، مشکلی که در تابستان و با افزایش دمای هوا به دلیل طرح خاموشی موتورپمپ‌های کشاورزی با هدف کاهش بار در ساعت‌های پیک، چند برابر می‌شود.
سال گذشته با ورود استاندار کرمان برای رفع این مشکل و نجات پسته استان، خاموشی موتورپمپ‌ها برای مدتی کمتر انجام شد اما باز به روال سابق برگشت و موتورپمپ‌ها در گرمای شدید تابستان امسال یک روز در میان خاموش شد.
دبیر خانه کشاورز استان کرمان در گفت‌وگو با فردای کرمان با بیان این‌که خاموشی یک روز در میان موتورپمپ‌ها در گرمای بی‌سابقۀ هوا بسیار آزاردهنده بود، گفت: «در جریان سفر رئیس‌جمهور به استان، استاندار کرمان و فرماندار رفسنجان مشکلات را توضیح دادند و رئیس‌جمهور دستور داد به دلیل این‌که امسال استان کرمان محصول دارد و هوا نیز بسیار گرم است هفته‌ای یک روز موتورپمپ‌ها خاموش شود. این دستور رئیس‌جمهور فقط برای مدت محدود اجرا شد و بعد مجددا خاموشی‌ها به دو روز در هفته و سرانجام همان سه روز در هفته برگشت و حتی گاهی روزهای جمعه که اعلام کرده بودند در این روز پیک بار نداریم، برق کشاورزان قطع می‌شد».
مهدی سیف‌الدینی خاطرنشان کرد: «این خاموشی و گرمای بی‌سابقۀ هوا سبب شد حدود 20 هزار تن پسته شمال استان، معادل 10 هزار میلیارد تومان از بین برود».
وی با اشاره به خسارت کشاورزان در سایر شهرستان‌های شمال استان کرمان ادامه داد: «جمع‌بندی ضرر و زیان قطع برق موتورپمپ‌های کشاورزی حدود 20 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود».
سیف‌الدینی با ابراز نگرانی شدید از تکرار شیوه‌های گذشته برای کمبود جبران برق با خاموشی موتورپمپ‌های کشاورزی تاکید کرد که ادامۀ این روند کشاورزی استان را نابود می‌کند و سال آینده کشاورزان زیر بار خاموشی موتور پمپ‌ها نمی‌روند.
تعهد ارزی سد راه تجارت پسته
هرچند ایران سال‌های متمادی اولین تولیدکنندۀ پسته دنیا بود و نرخ جهانی پسته توسط ایران تعیین می‌شد اما چند سالی‌ست که آمریکا جای ایران را در بازارهای جهانی گرفته است.
مصرف پسته در کل دنیا به گفتۀ کارشناسان سالانه حدود 600 هزار تن است. تولید پسته آمریکا در سال‌جاری بیش از 600 هزار تن و در ایران 200 هزار تن بوده و این علاوه بر محصول باقیمانده در انبارهای دو کشور است.
هرچند کشورهای زیادی همچنان به دلیل طعم و مزۀ پسته ایران، خواهان خرید از ایران هستند اما کاهش قیمت پسته در بازارهای جهانی با توجه به افزایش هزینه‌های تولید پر فراز و نشیب پسته در ایران، به یک چالش تبدیل شده است.
از سوی دیگر پیمان‌سپاری ارزی و تعهدات صادراتی سبب شده تا بسیاری از صادرکنندگان به‌نام از این جریان خارج شوند و میزان صادرات نیز کاهش یابد.
رئیس اتاق کرمان مهرماه 1402 رئیس اتاق کرمان با اشاره به حجم بالای تولید پسته در سال‌جاری، تاکید کرد که اگر همچنان اصرار بر رفع تعهد ارزی ادامه یابد، صادرات این محصول با توجه به حضور رقبای قدرتمند مانند آمریکا از مدار صادرات خارج می‌شود.
سیدمهدی طبیب‌زاده در گفت‌وگو با اتاق ایران‌آنلاین با تاکید بر ضرورت معافیت صادرات کشاورزی از تعهد ارزی، گفت: «دست‌اندرکاران باید تحلیل کنند که از سال 97 که پیمان‌سپاری ارزی مصوب شد چه خروجی و چه ضررهایی برای اقتصاد ایران داشته است».
وی با بیان این‌که پیمان‌سپاری ارزی بسیار برای اقتصاد ایران ضرر داشته است، افزود: «کرمان که منطقۀ پسته‌خیز کشور است و پسته عمده‌ترین محصول صادراتی کشور است که سالانه می‌تواند 1.5 میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته باشد».
رئیس اتاق کرمان ادامه داد: «اشتباه فاحش تعیین پیمان‌سپاری ارزی برای محصولات کشاورزی باعث شد صادرکنندگان بزرگ استان و کشور از رده خارج شوند و مشمول تعلیق کارت‌های بازرگانی شدند و میدان برای قاچاق کالا و ورود افراد غیرمتخصص باز شد و بازار کشور آسیب دید».
وی با بیان این‌که آیا کسانی که در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کنند این اعداد و رقم‌ها را می‌شنوند و تحلیل می‌کنند؟ اظهار کرد: «ظاهرا در برنامۀ هفتم در دوباره بر همان پاشنه می‌چرخد و مطمئنا همان مشکل وجود خواهد داشت و کشور تقریبا از صادرات محصولات کشاورزی که متکی بر درآمدهای بخش خصوصی واقعی است محروم می‌شود».
نایب رئیس هیات امنای انجمن ملی پسته ایران نیز آبان‌ماه در گفت‌وگو با ایرنا با بیان این‌که وضع مقررات بازدارنده باعث کاهش صادرات نسبت به سال‌های گذشته شده است گفت: «عمدۀ مشکلاتی که پیش روی صادرات داریم و بازرگانان و تجار ما طی پنج سال گذشته متوالی نتوانسته‌اند در این بازار حضور پیدا کنند به دلیل مقررات وضع شده در حوزۀ پیمان‌سپاری ارزی، برگشت ارز و تکالیفی است که بانک مرکزی اعلام کرده و متأسفانه دسترسی تجار قدیمی قطع شده و تعدادی در بازار کار می‌کنند که صادرکنندۀ قدیمی نیستند و اگر هم باشند، با کارت‌های بازرگانی خودشان کار صادرات را انجام نمی‌دهند».
جلیل کاربخش‌راوری افزود: «از ۲۲ فروردین‌ماه سال ۱۳۹۷ پیمان‌سپاری ارزی در کشور اجرایی شد. پیمان‌سپاری ارزی و مقرراتی که بانک مرکزی وضع کرده و تکالیفی که برای صادرکنندگان گذاشته، امکان صادرات را از صادرکنندگان گرفته است، در زمانی که تحریم علیه ایران انجام شده این تحریم بانکی تنها برای دولت نبوده بلکه شامل کل کشور و تجار ایرانی نیز شده است، بنابراین بخش خصوصی هم نمی‌تواند ارز خود را ظرف بازۀ زمانی ۱۰۰ روزه با نرخ ارز تعیین شده به کشور بازگرداند».
وی اضافه کرد: «این در حالی‌ست که ایران امکان ارتباط با بانک‌های بین‌المللی را ندارد بنابراین اگر دولت برای ورود ارز به کشور هزینۀ انتقال باید بدهد برای بخش خصوصی این کار هزینه‌بر است».
کاربخش یادآور شد: «بانک مرکزی تکلیف کرده ارز باید با نرخ‌هایی که بانک مرکزی تعیین می‌کند بازگردانده شود در حالی که بازار با روش‌های دیگر یعنی نرخ ارز آزاد مدیریت می‌شود، پسته نیز به دلیل جهانی بودن این محصول عمدۀ تولید صادراتی است و قیمتش با نرخ ارز تعیین می‌شود».
هرچند دولت وعده داده که از سال آینده تعهد ارزی صادرات پسته را حذف می‌کند اما باید منتظر ماند و دید این وعده از روی کاغذ فراتر می‌رود یا مانند سایر قول‌های حمایت از کشاورزان و صادرکنندگان تنها در حد بخشنامه باقی می‌ماند.
کاهش ۱۷ درصدی صادرات پسته به اروپا
مرکز آمار کمیسیون اروپا (یورو استات) در بهمن‌ماه از صادرات ۹۲ میلیون یورویی پسته ایران به اروپا در سال ۲۰۲۳ خبر داد و اعلام کرد که صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ با کاهش ۱۷ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است. ایران در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۱۱ میلیون یورو پسته به اروپا صادر کرده بود.
بر اساس این گزارش عمدۀ صادرات پسته ایران به اروپا در قالب مغز پسته بوده است. ایران در سال میلادی گذشته ۶۵ میلیون یورو مغز پسته و ۲۷ میلیون یورو پسته با پوست به اروپا صادر کرده است.
صادرات مغز پسته ایران تنها ۴ درصد کاهش داشته؛ اما صادرات پسته با پوست با کاهش ۳۷ درصدی مواجه شده است.
به گزارش ایرنا، آلمان مهم‌ترین مشتری پسته ایران در اروپا طی سال ۲۰۲۳ بوده است. ۴۹ میلیون یورو از پسته صادراتی ایران به اروپا در سال ۲۰۲۳ به مقصد آلمان بوده است. ایتالیا با ۷ میلیون یورو و اسپانیا با ۵ میلیون یورو نیز ازجمله خریداران پسته ایران در اروپا بوده‌اند.
بر اساس این گزارش ایران دومین صادرکنندۀ پسته به اروپا در سال ۲۰۲۳ بوده است. آمریکا با صادرات ۶۴۰ میلیون یورویی بزرگ‌ترین صادرکننده پسته به اروپا بوده است.
صادرات پسته آمریکا به اروپا در این سال نیز کاهش ۱۵ درصدی داشته است. آمریکا در سال قبل ۷۵۶ میلیون یورو پسته به اروپا صادر کرده بود.
ترکیه با صادرات ۵۱ میلیون یورویی نیز سومین صادرکنندۀ پسته به اروپا در سال ۲۰۲۳ بوده است. صادرات پسته ترکیه به اروپا در این سال ۲۸ درصد کاهش داشته است.
در حالی‌که بخش مهمی از اقتصاد استان کرمان به تولید پسته گره خورده است، این صنعت با وجود دشواری‌های زیاد هنوز ادامۀ حیات می‌دهد، اما در صورت تداوم عدم حمایت از کشاورزان و صادرکنندگان این محصول ارزآور، در آیندۀ نه‌چندان دور، تولید این محصول استراتژیک با چالش‌های جدی‌تر و بیشتری مواجه می‌شود و بازارهای کنونی هم از دست خواهد رفت. /پ
*منتشرشده در هفته‌نامه استقامت / شماره 843
نظر خود را بنویسید