فردای‌کرمان - اسما پورزنگی‌آبادی: اغراق نیست اگر بگوییم یکی از گروه‌هایی که از انتخاب پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور بسیار امیدوار شده‌اند فعالان حوزه‌های میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هستند. کسانی که در سال‌های ابتدایی و میانی دهۀ 90 طعم خوش اثرات امضای قرارداد برجام را چشیدند.
در آن سال‌ها، ورود تورهای گردشگران خارجی به کشور زیاد شد، گردشگری داخلی جان گرفت، توان خرید صنایع‌دستی در جامعه بیشتر شد و کارگاه‌های مرمتی فراوانی نیز فعالیت خود را آغاز کرد. پس از خروج آمریکا از این قرارداد و در ادامه، شیوع کرونا و بحران‌های سیاسی متمادی‌ای که پیش آمد، رکود سنگینی بر این سه بخش سایه انداخت.
این گروه‌ها پس از تحمل این دشواری‌ها و روزهای بد، آنقدر به گره‌گشایی‌های دولت پزشکیان دل امید بسته‌اند که حتی در ایام تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری کارزاری را در حمایت از وی به راه انداختند و ضمن طرح مطالبات خود، در هموار شدن مسیر سپردن دولت چهاردهم به مسعود پزشکیان کمک رساندند.
این سه حوزه در استان کرمان نیز با چالش‌های زیادی مواجه است و در هر سه بخش نیازهای مبرمی وجود دارد که دولت جدید موظف است به آن به شایستگی پاسخ بدهد.
از حمید روحی که یکی از مدیران و کارشناسان باسابقۀ میراث‌فرهنگی است و بیش از 30 سال می‌شود که شاهد روزهای خوش و ناخوش حوزۀ میراث و گردشگری و صنایع‌دستی است خواستم که از اولویت‌های دولت در این سه حوزه در استان کرمان بگوید.
بخش اول اظهارات او که بر مسائل حوزۀ میراث‌فرهنگی متمرکز است را در گزارشی که در ادامه می‌آید می‌خوانید. بخش دوم گزارش شامل اولویت‌های بخش گردشگری و صنایع‌دستی است که متعاقبا منتشر خواهد شد.
وی در گفت‌وگو با فردای کرمان اظهار کرد: « فکر می‌کنم یکی از دغدغه‌های اصلی دولت در حوزۀ میراث‌فرهنگی استان کرمان باید این باشد که ساختار دستگاه دولتی به‌عنوان اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان را ساماندهی و اصلاح کند».
وی با بیان اینکه اداره کل میراث‌فرهنگی استان از نبود امکانات و تجهیزات رنج می‌برد، افزود: «در دوره‌ای، سازمان اداری ما در کاروانسرای گنجعلی‌خان مستقر بود، بعد به باغ هرندی منتقل شد و از سال 82 به ساختمان فعلی در سه‌راهی هوانیروز آمد. این اداره کل هنوز یک ساختمان اداری مناسب ندارد!».
وی ادامه داد: «وضعیت را با ادارات میراث‌فرهنگی استان‌های دیگر و یا سایر ادارات همسطح و هم‌رده مثل ارشاد اسلامی و اوقاف و ورزش و جوانان و ...در استان مقایسه کنید متوجه خواهید شد که همکاران ما در چه شرایط نامناسبی کار می‌کنند».
وی با تاکید بر اینکه محیط فیزیکی و امکانات مناسبی در اختیار مجموعۀ میراث‌فرهنگی استان نیست، اظهار کرد: «در حوزۀ منابع انسانی کرامت کارکنان و اخلاق‌مداری مسائل بسیار مهمی هستند که به نظرم در چندسال اخیر پیرو تحولاتی که پیش آمده دستخوش تغییراتی شده و نارضایتی همکاران را به‌دنبال داشته است».
روحی خاطرنشان کرد: «نیروی انسانی متخصص در حل مسائل و پیشبرد اهداف حوزۀ میراث‌فرهنگی بسیار تاثیرگذار است و انتظار می‌رود این موضوع از سوی دولت به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد».
ضرورت راه‌اندازی ادارات شهرستانی
وی در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به وسعت و پراکندگی جغرافیایی استان کرمان گفت: «به نظر بنده، یکی از معضلات بسیار بزرگ حوزۀ میراث‌فرهنگی این است که 80 درصد مدیریت این استان پهناور، در مجموعۀ اداری مرکز استان متمرکز شده و همین شرایط، مشکلات زیادی را به‌دنبال داشته است».
وی افزود: «برخی دستگاه‌های دولتی مانند جهادکشاورزی و راه و شهرسازی در برخی شهرستان‌ها اداراتی مجزا دارند. این وضعیت را با حوزۀ میراث‌فرهنگی در شهرستان‌هایی مثل رفسنجان یا سیرجان مقایسه کنید. رفسنجان با این همه آثار تاریخی‌ای که دارد و با وجود اینکه در یک محور گردشگری واقع شده یا سیرجان که آثار و بافت واجد ارزش زیادی دارد و حوزۀ صنایع‌دستی آن بسیار مهم است و گلیم شیریکی‌پیچ آن ثبت جهانی شده و در یک محور گردشگری مناسب قرار دارد مثل بسیاری مناطق دیگر استان با یکی، دو نیرو اداره می‌شوند! یک نفر مسئول اداره میراث‌فرهنگی شهرستان است و یکی، دو نفر در یگان حفاظت فعالیت می‌کنند».
وی اذعان کرد: «مدیریت شهرستان‌ها با شرح خدمات و مسئولیت‌های سنگینی که در حوزۀ میراث‌فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد با این نیروی اندک و امکانات مختصر بسیار دشوار است به همین دلیل است که در شهرستان‌ها بسیار لطمه خورده‌ایم».
وی اضافه کرد: «در جنوب استان هم همۀ مناطق و شهرستان‌ها با نیرو و امکانات محدودی اداره می‌شوند. درست است جیرفت پایگاه دارد اما پایگاه آن باستان‌شناسی است یا بم پایگاه ارگ بم و یک اداره میراث‌فرهنگی دارد اما این تشکیلات پاسخگوی نیازها نیستند».
روحی تاکید کرد: «ضرورت دارد در حوزۀ شمال و جنوب استان چند ادارۀ مستقل با نیروی انسانی و امکانات کافی تشکیل شود تا امور مربوطه بهتر از گذشته مدیریت شود».
پرهیز از انتخاب مدیران غیرمتخصص
روحی در ادامۀ این گفت‌وگو با تاکید بر نقش مدیران متخصص در مجموعۀ میراث‌فرهنگی گفت: «موضوع دیگری که در این سال‌ها خیلی به میراث‌فرهنگی استان لطمه زده انتخاب مدیرانِ بعضا غیرمتخصص بوده است».
وی توضیح داد: «قبل از انقلاب آقای مهندس فتح‌نظریان مدیریت میراث را برعهده داشتند و با تیمی بسیار قوی، در قالب اداره باستان‌شناسی در حوزۀ میراث‌فرهنگی فعالیت می‌کردند. همین مدیران بعد از انقلاب تا آغاز دهۀ 70 کار خود را ادامه دادند. از آن زمان مدیران تغییر کردند. از آغاز دهۀ 80 نیز صنایع‌دستی و گردشگری در این مجموعه ادغام شدند. طی دو دهۀ اخیر، یکی از ضعف‌های جدی که به مجموعۀ ما بسیار آسیب زده مدیران غیرمتخصص بودند».
وی افزود: «در برخی مقاطع، مدیرانی داشته‌ایم که بعضا تخصص و توانایی و شناخت کافی از حوزه‌های میراث نداشتند و اغلب هم مدیران اولی یا آخری بودند؛ یعنی در اولین حوزۀ مدیریت خود یا دو، سه سال آخر دوران خدمت به میراث‌فرهنگی آمدند».
روحی ادامه داد: «البته دربارۀ مدیران آخری بی‌انصافی است اگر نگوییم مدیران خیلی خوبی مثل آقایان نظریان، وفایی و سام را هم تجربه کرده‌ایم که در دوران مدیریتی خود بسیار تاثیرگذار عمل کردند».
وی اظهار کرد: «در حوزۀ مدیریتی یکی دیگر از عوامل بسیار تاثیرگذار ارتباط مدیران اداره کل با استانداران بوده که بسیار بر جایگاه میراث‌فرهنگی و شخصیت و شان این دستگاه تاثیرگذار بوده است به این صورت که در هر دوره‌ای که مدیران ما ارتباط قوی‌ای با استانداران داشتند توانستند اعتبارات خوبی جذب کنند و اقدامات مهمی را انجام دهند و برعکس. هر زمان این ارتباطات ضعیف بوده بسیاری از کارها بر زمین مانده است».
وی با تاکید بر اینکه تعامل مدیران و استانداران به ارتقای حوزۀ صنایع‌دستی و میراث‌فرهنگی و گردشگری بسیار کمک کرده است، گفت: «اگر کسی می‌خواهد مسئولیت در این حوزۀ پر از گرفتاری و مشکلات را قبول کند باید مدیری باشد که بتواند هم با همکاران اداره و هم با مدیران سایر دستگاه‌ها ارتباط و تعامل داشته باشد».
حفاظت از آثار تاریخی
این کارشناس میراث‌فرهنگی در بخش دیگری از سخنانش با یادآوری اینکه در استان کرمان تعداد زیادی بنا و محوطۀ تاریخی و موزه و بافت‌های شهری و روستایی ارزشمند داریم، گفت: «با وجود اینکه بسیاری از بناهای ما در طول سالیان گذشته در معرض تغییرات و تخریب‌ها و مداخلاتی قرار گرفته‌اند ولی همچنان داشته‌های ارزشمند فراوانی در حوزۀ میراث‌فرهنگی استان داریم».
وی تصریح کرد: «یکی از خواسته‌های مهم ما از دولت حفاظت از این آثار است».
روحی افزود: «در چارچوب حفاظت یکی از مهم‌ترین اقدامات ثبت این آثار است».
وی اظهار کرد: «با وجود اینکه در سال‌های گذشته تلاش زیادی در زمینۀ ثبت آثار و حفاظت از آن صورت گرفته ولی به دلیل پاسخگو نبودن اعتبارات و کمبود نیروی انسانی متخصص نتوانستیم تعداد آثار ثبتی را افزایش دهیم».
وی بیان کرد: «انتظار می‌رود دولت محترم اعتبار مناسبی به این حوزه اختصاص دهد. می‌توانیم در تعامل با دانشگاه‌ها و دانشجویان کارهای حفاظتی خوبی در حوزۀ آثار ثبتی انجام دهیم و در گام بعدی سراغ مرمت و احیا و بهره‌برداری برویم».
تاکید بر حمایت از سرمایه‌گذاران
وی با اشاره به تاثیر تعاملات بین بخش دولتی و میراث‌فرهنگی و شهرداری بر حفاظت و احیای آثار تاریخی گفت: «در هر دوره‌ای تعاملات میراث با مدیریت شهری و نهادهایی که در حوزۀ شهر نقش دارند زیاد بوده اتفاقات خیلی خوبی رقم خورده است. در نتیجۀ این تعامل می‌توان حفاظت و مرمت و بهره‌برداری تک‌بناهای تاریخی یا مجموعه‌ها یا بافت‌های تاریخی را محقق کرد».
روحی ادامه داد: «حدود 500 هکتار از مرکز شهر کرمان را به‌عنوان بافت تاریخی ثبت کردیم و ضوابطی از سوی میراث‌فرهنگی و شهرداری برای آن اعمال شده ولی به شکلی عمل کرده‌ایم که بسیاری افراد اعم از سرمایه‌گذاران و کسانی که قصد ساخت خانه داشتند از بافت تاریخی فراری شده‌اند. وقتی از این محوطه بیرون آمدند، شهر توسعه پیدا کرد. در نتیجه نیاز به زیرساخت‌ها افزایش پیدا کرد و همۀ این اتفاقات، هزینه‌هایی به‌دنبال داشت که بر شهر تحمیل شده چون به‌درستی مدیریت نکردیم».
وی با تاکید بر اینکه دولت باید به هر شکل ممکن کمک کند تا سرمایه‌گذاری در بافت تاریخی افزایش پیدا کند، اظهار کرد: «بخشی از کار به فرهنگ‌سازی برمی‌گردد که این هم برعهدۀ دولت است».
وی افزود: «در دوره‌هایی تعامل میراث‌فرهنگی با شهرداری منتج به حفظ و احیای برخی خانه‌های تاریخی شد. این تجربه می‌تواند با حمایت دولت جدید و مدیریت شهری تکرار شود».
روحی با اشاره به ضرورت حمایت دولت از سرمایه‌گذاران از طریق ارائۀ تسهیلات مناسب ادامه داد: «قطعا مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و طرح‌های مشارکت مردمی بسیار مهم است. در مانیفست دولت جدید هم این موضوع مورد توجه قرار گرفته که مردم باید کمک کنند. در گذشته هم این تجربه را در کرمان داشتیم. به‌عنوان مثال، میراث‌فرهنگی بخشی از هزینه‌های مرمت حدود 20 خانه تاریخی را تامین کرد و مالکان توانستند مرمت را انجام دهند. این تجربیات در دولت چهاردهم باید گسترش پیدا کند».
وی با بیان اینکه در حال حاضر، بسیاری از بناهای تاریخی در اختیار دولت و میراث‌فرهنگی است، اظهار کرد: «به هر شکل ممکن باید فرایند واگذاری بناها تسهیل و به سرمایه‌گذار واگذار شود؛ اتفاقی مشابه آنچه در کاروانسرای وکیل شهر کرمان رخ داد که فواید زیادی به‌دنبال داشت».
روحی سپس توضیح داد: «در قوانین به شهرداری‌ها تکلیف شده که باید برای مرمت بناها و مجموعه‌ها و بافت‌های تاریخی اعتباراتی را اختصاص دهند. مثلا در مرمت بازار تاریخی شهر کرمان شهرداری باید ورود کند. علاوه بر شهرداری، تمام دستگاه‌های دولتی که بنای تاریخی در اختیار دارند طبق قانون مکلفند هزینۀ تعمیر و نگهداری بنا را تامین کنند ولی به این قانون توجه چندانی نمی‌شود و روال این شده که هرجا بنای تاریخی هست سراغ میراث‌فرهنگی می‌آیند؛ در حالی که ما از لحاظ اعتبارات استانی و ابلاغی توان کافی نداریم».
وی اضافه کرد: «تعدد و پراکندگی آثار تاریخی آنقدر زیاد است که در یک سال، به‌طور میانگین برای حفاظت و مرمت هر بنای تاریخی حتی 20 میلیون تومان هم نمی‌توانیم تامین کنیم. بنابراین این توقع از میراث‌فرهنگی درست نیست و دیگر دستگاه‌های دولتی نیز باید در حوزۀ حفاظت و احیای آثار تاریخی فعال شوند».
پیشنهاد مرمت کاروانسراهای جاده‌ای
روحی در بخش دیگری از اظهاراتش با بیان اینکه کرمان یکی از جالب‌ترین استان‌ها از لحاظ تعدد و پراکندگی بناهای تاریخی است، گفت: «به‌عنوان مثال در محورهای کرمان به راور، کرمان به سیرجان و کرمان به طرف یزد بناهای تاریخی زیادی شامل قلعه و یا کاروانسرا داریم».
وی افزود: «در مسیر کرمان به سمت سیرجان حداقل چهار، پنج کاروانسرا در نزدیکی جاده داریم. در مسیر کرمان به راور نیز کاروانسراهای متعددی داریم».
وی با بیان اینکه این بناها همگی در نزدیکی جاده هستند، ادامه داد: «هرجای دنیا چنین ظرفیتی بود از آن استفاده و این بناها را احیا می‌کردند ولی در کرمان متاسفانه به این داشته‌ها توجه کافی نمی‌شود».
وی تاکید کرد: «تمام این کاروانسراها در تعامل با اوقاف و میراث‌فرهنگی و بخش‌خصوصی می‌توانند واگذار و به هتل و رستوران و اقامتگاه تبدیل شوند».
این کارشناس میراث‌فرهنگی خاطرنشان کرد: «انتظار داریم دولت آقای دکتر پزشکیان در استان کرمان این هدف‌گذاری را داشته باشد تا لااقل در هر یک از این محورها دو کاروانسرا مرمت و احیا شود».
روحی اظهار کرد: «در اوایل دهۀ 70 میراث‌فرهنگی یزد و هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان تحت مدیریت کرمان بودند. همۀ این شهرها جلو افتادند ما هنوز داریم درجا می‌زنیم».
نظر خود را بنویسید