ارزش‌های شهر کرمان درک نشده است

گروه جامعه ـ مدتی پیش شهر جهانی یزد میزبان یک همایش بین‌المللی با عنوان معماری خشتی بود. الاهه آذرنوش، کارشناس ارشد معماری و عضو ایکوموس ایران (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی) نیز برای ارایه‌ی مقاله‌ای به این همایش رفته بود که با «یوکا یوکیلتو» مشاور مدیرکل آیکروم (مرکز بین‌المللی مطالعه و حفاظت آثار تاریخی و فرهنگی) ملاقات می‌کند.

آذرنوش که از فعالان اجتماعی کرمان است، فرصت این دیدار را در می‌یابد و با یوکا درباره‌ی کرمان و بافت رو به زوال تاریخی کرمان گفت‌وگو می‌کند. او این گفت‌وگو را ترجمه کرده و مقدمه‌ای بر آن نوشته و برای انتشار در اختیار «فردای‌کرمان» قرار داده است که در ادامه می‌خوانید:

تخریب بافت تاریخی کرمان یک شوخی کاملا جدی است !هر آنچه که تاکنون بر سر بافت تاریخی شهر رخ داده است آن‌چنان آرام و تدریجی بوده که انگار پذیرفته‌ایم این مرگ تدریجی، یک سرنوشت محتوم و نظام و قانونی است که باید رخ بدهد و فرسودگی‌ها باید از بین بروند! آنچه که در چشم مردم ساکنان بافت تاریخی شهر فرو کرده‌ایم فقط و فقط تخریب است بی آن‌که حفاظت کردن و احترام گذاشتن را بیاموزیم و بیاموزانیم! این در شرایطی است که تنها کسانی می‌توانند محلات شهر را نجات دهند خود مردمان هستند و نه برنامه و کس دیگری.
در تمام دنیا شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها سازمانی برای نگهداری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی (ایکوموس) و همچنین مرکز بین‌المللی مطالعه، حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی (آیکروم) تعاریف مدونی درباره‌ی نوع حفاظت هر بنا و مجموعه‌های فرهنگی و تاریخی دارند و همچنین، تهدیدها و خط قرمزهایی هم تعریف کرده‌اند و حالا می‌توان به جرات گفت که آنچه در شهر کرمان اتفاق می‌افتد خلاف ضوابط و قوانین دنیاست و این یعنی، ما همچنان داریم به‌سمت نابودی پیش می‌رویم و تنها گاهی سرعت این حرکت کم‌تر شده وگرنه تمام حرکت ما در راستای تهدیدات و خطوط قرمز بوده است و کار را به جایی رسانده‌ایم که حتی حساسیت و نگرانی مدیران بین‌المللی از جمله آقای یوکا را می توانیم نسبت به شهر خود ببینیم.

درباره‌ی این‌که چه‌طور باید با باقی‌مانده‌ی بافت تاریخی کرمان برخورد کنیم، هرچند که عمل کم باشد، نظرات اما بسیار است. باورها و افکار ما در رابطه با چگونگی برخورد با بافت تاریخی بر پایه‌ی عدم شناخت ارزش‌ها استوار است. باید ناظران بین‌المللی را به یاری فرا بخوانیم. کرمان باید برای نجات خودش و فرهنگ و تاریخ و ارزش‌هایش، با دنیا آشتی کند. راه نجات کرمان خارج از مرزهایش است.
از یوکا هم درباره‌ی کرمان پرسیدم. او در مقطعی قرار بود برای تهیه‌ی طرح بافت تاریخی کرمان به‌همراه تیمی از کارشناسان خبره به کرمان بیاید. درباره‌ی این‌که چه شد که نیامد باید در فرصتی دیگر سخن گفت. حالا او می‌گوید: «ما چندین بار کرمان بوده‌ایم و عقیده‌ام بر این است که توجه و پرداختن به وضعیت شهر کرمان بر اساس مطالعات و تحقیقات لازم انجام نمی‌شود و فهم درست و کاملی از کرمان به عنوان شهر تاریخی وجود ندارد». او معتقد است شهر کرمان به عنوان یک میراث فرهنگی و تاریخیِ واجد ارزش شناخته نشده است و ادامه می‌دهد: «این، چیزی که در حال حاضر در شهر کرمان باید به آن بپردازید».
یوکا اظهار می‌کند: «در کرمان، مجموعه‌های تاریخی مهم و بازار در حال حاضر در شرایط نسبتا خوبی نگهداری می‌شوند، اما خانه‌های مسکونی در بافت تاریخی از دست رفته‌اند و این، به دلیل عدم شناخت اهمیت این خانه‌های مسکونی و تاریخی در شهر است آن هم در وضعیتی که 99 درصد بافت تاریخی کرمان را خانه‌های مسکونی و تنها یک درصد آن را آثار تاریخی و شاخص تشکیل می‌دهند».
او می‌افزاید: «پس، اگر شما بخواهید شهر تاریخی خود را حفظ و نگهداری کنید باید با اهالی و ساکنان شهر ارتباط داشته باشید. با ساکنان درگیر باشید و با آن‌ها گفت‌گو کنید. باید ساکنان بافت‌های تاریخی شهر را حمایت و راهنمایی کرده و آن‌ها را آگاه کنید و این تنها فکری است که از طریق آن می‌توانید یک سیاست و استراتژی را برای حفظ و نگهداری بخش‌های تاریخی استفاده کنید».

وی با بیان این‌که از همین‌جا می‌توان کار حفظ حیات بافت تاریخی شهر را شروع کرد، می‌گوید: «بعد از آن باید بفهمیم با چیزهایی که از دست داده‌ایم چگونه برخورد کنیم؟ بخش‌هایی را که تخریب شده‌اند را چه کنیم؟».
او یک سوال را مطرح می‌کند: آیا شرایط کرمان خوب چیست؟ و ادامه می‌دهد: «بعد از این، باید سریعا به سراغ‌ روش‌های فنی و تکنولوژی‌های لازم رفت تا به ساختمان‌هایی که در وضعیت ناهنجاری هستند کمک کنیم. آنها به کمک ما نیاز دارند».
این کارشناس بین‌المللی می‌افزاید: «در این شیوه‌ی برخورد با بافت تاریخی کرمان و تا زمانی که درک و فهم درستی از کاری که انجام می‌دهیم نداشته باشیم، نباید دست به ساخت‌‌وسازهای مدرن و جدید بزنیم».
وی تصریح کرد: «بنابراین لازم است که مطالعات دقیق و مستندسازی از بافت تاریخی داشته باشیم؛ از تمام ساختمان‌ها و ابنیه‌ها، از تمام سایت‌ها و به خطوط معماری و شهرسازی شهر در گذشته نگاه کنیم، به اسناد و نقشه‌های تاریخی که بدانیم شهر طی سالیان و قرن‌ها چگونه شکل گرفته است و همچنین باید ساختمان به ساختمان بازدید و شرایط موجود بررسی شود، باید نیازهای ساکنان و صاحبان خانه‌ها شناخته شود و سپس یک نمونه برنامه ایجاد شود آن هم وقتی با ساکنان گفت‌گو داشته باشیم. من فکر می‌کنم که ساکنان باید اهمیت ارزش بافت تاریخی را بدانند و لازم است آنها را راهنمایی کنیم».
او اظهار می‌کند: «ما برای نجات کرمان، به یک نفر به‌عنوان رهبر نیاز داریم و این یک نفر می‌تواند یک گروه تخصصی را رهبری کند، با شهرداری و ارگان‌ها همکاری کند و این یک راه‌حل اجرایی است. باید براساس اطلاعات موجود، پلان حفاظت از بافت تاریخی را تهیه کنید که شرایط واقعی و موقعیت هر بنا شناخته شده باشد».
او ادامه می‌دهد: «در این کار، ممکن است مدام در برابر پرسش‌هایی از این دست قرار بگیریم که آیا یک ساختمان بیهوده است؟ یا یک بناست با ویژگی‌های معمارانه؟ آیا در شرایط خوبی قرار دارد؟ باید به‌دنبال پاسخ‌های درستی به این سوالات باشیم».
یوکا می‌گوید: «ما باید تیپولوژی سنتی خانه‌ها را در محلات تاریخی داشته باشیم که کجا می‌توانیم ساختمان‌های جدید احداث کنیم و همچنین، به یک نتیجه و سیاست کلی برسیم که چگونه با این بناها برخورد کنیم؟ آن‌ها را بازگردانیم یا آن‌ها را از بین ببریم؟ که به نظر من، بهترین ایده حفظ و نگهداری آن‌هاست».
او ادامه می‌دهد: «شما این فرآیند را با مستندسازی کل شهر باید شروع کنید و وقتی که این کار انجام شد با دقت و جزییات بیش‌تر منطقه‌ای به عنوان پایلوت و نمونه کار را شروع کنید و من فکر می‌کنم شما حتما باید مردم شیراز، یزد و اصفهان در ارتباط باشید و برای حل مشکلات مشابه با آن‌ها مشورت کنید. شاید بتوانید در یک گروه کار کنید و اهدافتان را بسنجید».
او با بیان این‌که ببینید چه اتفاقی در شیراز افتاده است؟ اظهار می‌کند: «مثلا ما در شیراز یک پروژه‌ی عملیاتی را بررسی و مطالعه کردیم و بعد با یک شرکت ایتالیایی که کارش حفاظت و معماری است، پلان حفاظتی برای شهر آماده کردیم که بر اساس ضوابط کاملا قانونی پیش می‌رود».
او اضافه می‌کند: «در مرحله‌ی بعد، باید با مردم گفت‌وگو کنید، از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها، کنفرانس‌ها و این فرایند درستی است که ارگان‌های دولتی و مردم آن را قبول می‌کنند».
او با این جمله صحبت درباره‌ی کرمان را به پایان می‌برد: «و تو یک بخش از جامعه هستی که می‌توانی کاری برای شهر انجام دهی».

*عکس‌ها: بافت تاریخی شهر کرمان / عکاس: الاهه آذرنوش